Informator turystyczny

Opis obiektu

Otwarte: możliwość zwiedzania za wcześniejszą zgodą ośrodka przy "Pustelni Bł. Salomei": Grodzisko 5, 32-043 Skała; woj. małopolskie
Telefon do ośrodka: 012/ 452 61 16
 
Położenie: na trasie zwiedzania szlaku czerwonego prowadzącego z Ojcowa w stronę Zamku w Pieskowej Skale.

---

HISTORIA I ZWIEDZANIE
 
Pierwsze wzmianki o tym miejscu pochodzą z pocz. XIII w., z okresu walk o opiekę nad małoletnim Bolesławem Wstydliwym, a tym samym o tron krakowski między księciem wrocławskim Henrykiem Brodatym a księciem mazowieckim - Konradem. Wg Jana Długosza i niektórych późniejszych historyków gród obronny, który miał zabezpieczać Kraków wzniósł tutaj Henryk Brodaty. Pogląd na temat budowy w tym miejscu grodu przez Henryka Brodatego utrzymuje się w literaturze i wyrażają go np. M.Baliński, T.Lipiński, G.Leńczyk, W.Zin i in. W świetle ostatnich badań Stanisława Kołodziejskiego informacja ta dotyczy jednak Sułoszowej, gdzie na wzgórzu Kocica, w pobliżu zamku Pieskowa Skała powstał obronny gród na początku XIII w. (zob.s.).
 
Bolesław Wstydliwy objął w 1243 r. panowanie nad dzielnicą krakowską (senioralną), a kilkanaście lat później nadał Grodzisko wraz z przyległymi wioskami i późniejszą Skałą swej siostrze Salomei, która po śmierci męża, króla Halicza - Kolomana, wstąpiła w 1252 r. do klasztoru Klarysek i w 1262 r. przeniosła się tu z Zawichostu wraz z zakonem. Bolesław Wstydliwy nadając Grodzisko Salomei polecił aby na tym miejscu zamek potężny i obronny zmurowała a przy nim klasztor. Prawdopodobnie wtedy stanął tu romański kościół w Grodzisku, którego fragmenty odkryto w czasie ostatnich badań w l. 1962-71. Była to, jak się przypuszcza, budowla prostokątna o zaokrąglonych narożnikach nawy i półkolistej absydzie, praktycznie włączona w cały system ówczesnych fortyfikacji. W wyniku badań prowadzonych także w zasypanej już dziś studni, znaleziono wczesnośredniowieczną ceramikę, dużą liczbę grotów żelaznych i ostróg świadczących o licznych bojach, które stoczono tu w XIII w. Zabudowa wzgórza klasztornego musiała być dosyć skromna i niezbyt bezpieczna, gdyż siostry od pocz. XIV w. starały się o przeniesienie w inne miejsce. Ostatecznie w 1320 r. Władysław Łokietek przeniósł klaryski do Krakowa i osadził je przy kościele św. Andrzeja.
 
Grodzisko wraz z przyległymi osadami, tj. miastem Skałą i wsiami: Milonki, Zadroże, Sułkowice, Sobiesęki, Wielmoża, pozostało własnością klasztoru Klarysek aż do XIX w. z wyjątkiem Wielmoży, którą w XV w. zajęli Szafrańcowie, włączając ją do dóbr pieskoskalskich. Gród i klasztor w Grodzisku opustoszały i przez następne trzy wieki popadły niemal w doszczętną ruinę. Jedynie wśród mieszkańców Grodziska i Skały przetrwała pamięć i legenda o bł. Salomei. Do dziś przed kościołem zachowały się resztki fosy i wałów ze średniowiecznego założenia obronnego.
 
W XVII w. wrócono do tradycji średniowiecznego klasztoru, zwłaszcza w związku z toczącym się procesem beatyfikacyjnym Salomei, ukończonym w 1673 r. (beatyfikacji dokonał papież Klemens X). Początkowo na tym miejscu wystawiono krzyż, a w 1642 r. krakowskie klaryski wzniosły tu kaplicę Wniebowzięcia NMP i bł. Salomei oraz kolumnę, na której stanęła figura bł. Salomei, która ok. 1900 r. została zniszczona przez wichurę. Dziś na jej miejscu znajduje się figura św. Klary pochodząca z pocz. XX w.
 
W 1677 r. prebendarzem na Grodzisku został ksiądz Sebastian Piskorski, kanonik krakowski i profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, który w l. 1677-91 zbudował w stylu manierystycznym cały zespół architektoniczno-rzeźbiarski zwany potocznie pustelnią bł. Salomei, składający się z kościoła p.w. Wniebowzięcia NMP i bł. Salomei, domu prebendarza, domków modlitwy i pustelni. Całość w rzucie przypomina literę L., bowiem w obręb murów jest włączona kolumna bł. Salomei.
 
Kościół utrzymany jest w stylu barokowym, lecz można w nim odczytać ślady innych stylów. Do elementów barokowych należy hełm wieży, portal, wykrój okien i obeliski ze spływami, ujmujące po bokach wieżę kościoła. Zewnętrzna prostokątna bryła zbliżona jest do budowli romańskiej, której resztki tkwią głębiej, co potwierdziły prace wykopaliskowe A. Żakiego. Przestrzenne wnętrze, sklepione kolebkowo z lunetami i dekoracją kasetonową wykonaną w stiuku zdradza przynależność do renesansu. Ołtarz główny, trójosiowy, wykonany z marmuru, wypełniający całą zach. ścianę prezbiterium aż po sklepienie, pochodzi z innego kościoła. Nad jego belkowaniem znajduje się obraz Koronacji NMP malowany przez Franciszka Smuglewicza. Górna część okrągłej wieży kościoła, spalona w 1939 r., została odbudowana w latach 60.
 
Do zewnętrznej zachodniej ściany prezbiterium przylega murowana "Grota Ogrodu Getsemańskiego". Przed kościołem od strony wsch. stoi dom prebendarza pochodzący z końca XVII w., w l. 1984-85 częściowo przebudowany i odnowiony. Od kilkunastu lat jest wykorzystywany przez ruch oazowy diecezji kieleckiej.
 
Całość otacza mur zbudowany z cegły i wapienia, w którym znajduje się brama o wykroju półkolistym i trzy mniejsze - wszystkie o formach barokowych. Z drugiego muru, który tu kiedyś istniał, została tylko wolno stojąca bramka i resztki filarów na stoku od strony pd.
 
Na murze wokół kościoła stoi pięć posągów członków rodziny bł. Salomei i Henryka Brodatego, wyrzeźbionych w piaskowcu. Przedstawiają one: Henryka Brodatego (pierwszy po prawej), naprzeciwko - jego żonę św. Jadwigę Trzebnicką trzymającą w ręce model kościoła (być może św. Anny w Krakowie, którego budowa była wówczas głośna), dalej Bolesława Wstydliwego - brata Salomei (najbliżej portalu wejściowego do kościoła), za kościołem bł. Kunegundę - żonę Bolesława Wstydliwego (od strony pn.) i króla Kolomana Węgierskiego - męża bł. Salomei (od strony pd.). Posąg Henryka Brodatego pochodzi z warsztatu Bartłomieja Berrecciego, architekta włoskiego budującego kaplicę Zygmuntowską na Wawelu.
Za kościołem od strony zach. stoi budynek z trzema grotami - domkami modlitwy, kolejno od lewej: św. Marii Magdaleny, Zaśnięcia NMP i św. Jana Chrzciciela. Wykonane są na wzór jaskiń; ich wnętrza zdobiły niegdyś sztuczne formy naciekowe. Z pierwotnej dekoracji kapliczek niewiele się jednak zachowało, prawie nieczytelne są napisy i freski. W kaplicy św. Jana znajduje się podobizna króla Jana III Sobieskiego.
 
Przed kapliczkami stoi granitowy obelisk na grzbiecie słonia, wzniesiony w 1686 r., a więc w trzy lata po zwycięstwie Jana III Sobieskiego pod Wiedniem. Posąg słonia jest wykonany z dużego bloku wapienia; z trąby niegdyś tryskała fontanna. Tę cenną rzeźbę wykonano na podstawie rzymskiego pierwowzoru, mianowicie obelisku na słoniu przed kościołem Santa Maria Sopra Minerva, wzniesionego przez Lorenza Berniniego w l. 1666-67.
 
Poniżej posągu, w kierunku pd.-zach., leży pustelnia bł. Salomei - budynek o rzucie zbliżonym do kwadratu. Wewnątrz zachował się ołtarzyk bł. Salomei, resztki dekoracji stiukowej, a w kącie celi Góra Kalwaria i Grób Chrystusa (znacznie uszkodzone); na prawo od ołtarza znajduje się kamienne łóżko bł. Salomei. Widoczne są tu jeszcze czytelne napisy łacińskie - na lewo od ołtarza: Ubi est thesaurus meus ibi et cor meum (Gdzie jest skarb mój tam i serce moje), zaś po prawej nad wspomnianym łóżkiem: Quid est sommus - Gelidae mortis imago (Czym jest sen - Obrazem chłodnej śmierci).
Manierystyczny zespół sakralny w Grodzisku jest niewątpliwie wzorowany na założeniach włoskich i stanowi jeden z najwcześniejszych przykładów oddziaływania Lorenza Berniniego na sztukę polską, przeszczepionego do Polski przez Sebastiana Piskorskiego, prebendarza w Grodzisku, który w 1671 r. odbył podróż do Rzymu.
 
W Grodzisku mieszkało kilku pustelników. W XVII w. przybył tu Aleksander Soboniewski, oboźny hetmana koronnego, który przełożył fragmenty Biblii na język polski. Po śmierci w 1674 r. został pochowany w pustelni przy ścianie ołtarza bł. Salomei. W 1811 r. J. U. Niemcewicz wspomina byłego karmelitą z Austrii, ks. Maurera, który przybywszy na Grodzisko zajmował się leczeniem chorych. Pod koniec XIX w. mieszkało tu jeszcze dwóch pustelników: pobożny brat Franciszek Warkocz i staruszek Feliks Ekkert.
 
Zespół architektoniczny w Grodzisku (ostatnio częściowo konserwowany) można zwiedzać codziennie...
 
Zadrzewienia wokół kościółka i na Skale Długiej, na której stoi kościół, są uznane za pomnik przyrody.

---

Literatura:
- Józef Partyka, przewodnik OJCOWSKI PARK NARODOWY - Warszawa 1979

Lokalizacja